Protestantyzm zapoczątkowany został przez katolickiego zakonnika i doktora teologii Marcina Lutra. Będąc w Rzymie w 1510 roku miał okazję zaobserwować druzgocący obraz Kościoła rzymskokatolickiego: papieża zaangażowanego w wojny, bezceremonialne zachowanie księży, bluźnierczą sprzedaż sakramentów i odpustów, odprawianie mszy świętych w pośpiechu itd. Pragnieniem Lutra stała się odnowa Kościoła katolickiego, powrót do ideałów pierwszych chrześcijan, do źródła wiary chrześcijańskiej – Pisma Świętego.
W 1517 roku Marcin Luter wywiesił 95 tez na drzwiach Kościoła zamkowego w Wittenberdze. Stanowiły one wezwanie do publicznej dysputy na temat istoty i skuteczności sprzedawanych odpustów. Ponieważ odpust kupić można było za pieniądze, więc tak uzyskane odpuszczenie kar za grzechy dalekie było od prawdziwej pokuty i żalu. Katoliccy duchowni sprzedający odpusty negowali potrzebę żalu za grzechy, sprzeciwiając się tym samym podstawowym prawdom biblijnym.
Oto niektóre z 95 tez Marcina Lutra:
- Teza 36: Każdy chrześcijanin, który za grzechy żałuje prawdziwie, ma i bez listu odpustowego zupełne odpuszczenie kary i winy.
- Teza 43: Należy pouczać chrześcijan, że ten, kto daje ubogiemu albo wspiera potrzebującego, lepiej czyni, niż gdyby kupował odpusty.
- Teza 45: Należy pouczyć chrześcijan, iż ten, co widzi ubogiego i mimo to kupuje odpust, ten nie odpust papieża nabywa, ale gniew Boży ściąga na siebie.
- Teza 46: Należy pouczyć chrześcijan, iż oni, gdy nie są zbyt bogaci, powinni zatrzymać to co potrzebne dla ich domu, a nie wyrzucać na próżno na odpusty.
- Teza 62: Istotny, prawdziwy skarb Kościoła to święta Ewangelia chwały i łaski Bożej.
- Teza 82: Dlaczego jednak papież nie uwalnia wszystkich dusz z czyśćca z przyczyny najświętszej miłości i najwyższej potrzeby dusz, co byłoby rzeczą najsprawiedliwszą, gdy tymczasem nieskończoną ilość dusz uwolnił (on) dla podłej monety, złożonej na budowę bazyliki – a więc rzeczy małej wagi.
- Teza 86: Dlaczego również nie buduje papież bazyliki św. Piotra raczej za własne niż za pieniądze biednych chrześcijan, wszakże jego majątek jest znaczniejszy od dóbr jakiegokolwiek bogatego Krassusa.
Krytyka Marcina Lutra nie spodobała się władzom kościelnym – został ekskomunikowany, a jego dzieła spalone. Uznano go za heretyka i próbowano zabić. Ukrywając się przed śmiercią w odosobnieniu, Luter miał czas na studiowanie języków Biblii – greki i hebrajskiego. Dokonał wtedy pierwszego tłumaczenia Biblii na języka niemiecki. Od tej pory tekst Pisma Świętego stał się dostępny dla zwykłych ludzi, a nie tylko duchowieństwa.
♦
Marcin Luter i jego zwolennicy to nie jedyni chrześcijanie średniowiecza opierający swoją wiarę na Piśmie Świętym. Choć nie nazywano ich protestantami, przed Reformacją wiarę ewangeliczną wyznawali np. Piotra Waldo i tzw. „waldensi” w XII wieku. Działali oni we Francji, Włoszech, Niemczech, Czechach i Polsce (na Śląsku). Występowali przeciw władzy i bogactwu Kościoła rzymskokatolickiego. Zostali potępieni przez papiestwo, ekskomunikowani i prześladowani przez inkwizycję.
John Wycliffe żyjący w Anglii w latach 1320–1384 sprzeciwiał się bogactwu Kościoła, supremacji władzy papieskiej, niemoralności i żądzy władzy wśród duchownych. Był inicjatorem pierwszego przekładu Biblii na język angielski. Tłumaczenie z łaciny ukończono pod jego kierownictwem w roku 1382, po 20 latach pracy. Biblia ta była ręcznie kopiowana i rozpowszechniana przez lollardów. Kościół katolicki ostro zwalczał Wycliffe’a i nie zgadzał się na tłumaczenie Pisma Świętego na „język prostego ludu”. Został potępiony przez papieża Grzegorz XI i pochowany na niepoświęconej ziemi. W roku 1428 biskup angielski, na polecenie papieża Marcina V, wyjął kości Wycliffe’a z grobu cmentarza w Lutterworth. Zostały one zmiażdżone, spalone na popiół i wrzucone do rzeki.
Jan Hus, czeski duchowny, profesor Uniwersytetu Praskiego, został podstępnie uwięziony, a następnie oskarżony jako heretyk. Negował on boskie pochodzenie władzy papieża dlatego 6 lipca 1415 został spalony żywcem na stosie. Umarł śpiewając pieśń Kyrie eleison (Panie, zmiłuj się).
Mimo prześladowań na przestrzeni wieków: krucjat krzyżowych, inkwizycji tępiącej tzw. „heretyków” (w rzeczywistości każdego kto ośmielił sprzeciwić się głowie Kościoła rzymskokatolickiego), biblijne chrześcijaństwo przetrwało do dzisiaj. Wielkim, i często niedocenianym, błogosławieństwem jest możliwość czytania Biblii – listu Boga do człowieka – w niemal każdym języku świata.
