Odpowiedź na pytanie, „kim jest człowiek jako gatunek biologiczny i społeczny”, wyznacza strategię poznawania siebie. Chciałbym wyróżnić dwa cele samopoznania. Pierwszy z nich polega na analizie osiowych cech własnej osobowości. Formułują go ludzie, którzy uważają, że osobowość jednostki, względnie stała i trwała, jest głównym regulatorem zachowania. Składa się ona ze zbioru cech charakterologicznych i intelektualnych. Cechy te decydują o tym, do czego jednostka dąży
i czego unika. Poznać osobowość – strukturę ukrytą i głęboką – to zrozumieć człowieka. Drugi cel jest znacznie prostszy. Polega on na poznawaniu pasma własnych czynów, na określaniu ich struktury i społecznych uwarunkowań. Cel taki formułują osoby, które akceptują bardziej pragmatyczną koncepcję człowieka, które są przeświadczone, że jest on układem adaptacyjnym, działającym w różnorodnych sytuacjach społecznych. Jego zachowanie jest wyznaczane przez oddziaływania zewnętrzne, przez stosunki interpersonalne i role społeczne. Poznanie człowieka to poznannie jego czynów i ich uwarunkowań. Osoba, która tak rozumie człowieka, staje się kronikarzem i historykiem własnego życia pełni funkcję psychologa behawiorysty.
Cele samopoznania odgrywają kluczową rolę w tym procesie. Decydują one o tym, jaką wiedzę o sobie jednostka gromadzi: czy interesuje ją własna osobowość czy też pasmo czynów. Fakt ten bardzo komplikuje dalsze rozważania, zwiększa jednocześnie ich trafność i wiarygodność.
