i wolność działania zależą od informacji o środowisku i o sobie, zakodowanej w strukturach poznawczych. Wiedza ta pozwala dostrzec, jakie możliwości wchodzą w grę. Jednocześnie dzięki niej podmiot może odrzucić alternatywy nierealne. Wiedza nie określa bezpośrednio wyboru, ale dostarcza przesłanek, na których się on opiera. Człowiek, który posiada bogatą i operacyjną wiedzę, nie poddaje się tak łatwo zewnętrznej kontroli i manipulacji.
Wiedza rozszerza ludzką wolność jedynie wtedy, gdy jest trafna i adekwatna. Twierdzenie Neissera, że „prawda czyni nas wolnymi”, jest w dużej mierze słuszne. Informacje zniekształcone, wieloznaczne i fałszywe stwarzają jedynie iluzje wolności. A iluzje wolności nie są wolnością, ale dodatkowym rodzajem zniewolenia.
Wszystkie te uwagi odnoszą się również do samowiedzy, która zwiększa zakres indywidualnej wolności. Odgrywa ona szczególną rolę w działaniach skierowanych ku sobie, w aktach samorozwoju. Dzięki poznaniu swojego charakteru i intelektu, dzięki zrozumieniu własnych czynów jednostka zdaje sobie sprawę z tego, jakie możliwości autokreacji wchodzą w grę. Wiedza ta stanowi podstawę racjonalnego wyboru.
Motywacja do pracy nad sobą wynika z samowiedzy, z dotrzegania własnych ułomności, wad i braków. Odkrycie, że istnieje znaczna rozbieżność między „ja realnym” a „ja potencjalnym” i „ja idealnym”, między rzeczywistymi osiągnięciami a możliwościami i pragnieniami, rodzi – w sprzyjających warunkach – motywację do podejmowania prób samorozwoju, do pracy nad sobą. Człowiek najczęściej kanalizuje energię w tym kierunku, w którym rozbieżność między samoocenami i standardami osobistymi jest średnia. Wówczas to istnieje dostateczne prawdopodobieństwo osiągnięcia celu, czyli zmiany osobowości w pożądanym kierunku. Jedynie dzięki adekwatnej samowiedzy człowiek zdolny jest dostrzec zakres możliwości zmiany swojego charakteru i intelektu. Samowiedza czyni go wolnym.
Nasuwa się ciekawe porównanie między człowiekiem hubry- stycznym a człowiekiem samowiednym. Ten pierwszy, tworząc iluzyjny obraz własnej osoby, zapewnia sobie bezpieczeństwo osobiste i szacunek wobec siebie. Jednocześnie ogranicza swoją wolność. Hubrysta zniewala samego siebie, chociaż rzadko zdaje sobie z tego sprawę. Tymczasem samowiedność rozszerza wolność osobistą, zmniejszając często bezpieczeństwo osobiste i samoakceptację.
